Sorumluluk kendi başına oluşan bir şey değildir. Çocuğun doğduğu andan itibaren yaşına ve gelişime uygun olarak sorumluluk vermek, verilen sorumlulukların yerine getirilmediğinde ise çocukların ne ile karşılaşacaklarını bilmeleri çok önemlidir. Verdiğiniz sorumluluğu çocuğunuz gerçekleştirmediğinde siz anne baba olarak telafi edip, çocuğunuzdan daha çok telaşlanır ve kaygılanırsanız çocuğunuzun sorumluluk bilinci oluşmaz ve kendine verilen sorumluluğu alması gerektiğinin farkına varmaz.
Çocuğunuzun bir birey olduğunu bilir ve bunu kabul ederseniz, çocuğunuz sorumluluk almak isteyebilir. Küçük yaştan itibaren basit sorumluluklar alan bir çocuk kabul gördüğünü ve sevildiğini hissedecektir. Siz, yaşına ve gelişime bağlı olarak çocuğunuza verdiğiniz sorumlulukları kendiniz yaparsanız, çocuğunuz sorumluluğun ne olduğunu tam olarak anlamayacaktır. Bu yüzden telafi edici olmanız çocuğa yarardan çok zararı olabilecek bir durumdur.
Çocuğa sorumluluk duygusu aşılarken çocuğu tanımak, çocuğun ne isteyebileceğini bilmek ve onun penceresinden Dünya’ya bakabilmek çok önemlidir. Sorumluluk duygusunu kazandırabilmek için pahalı olmayan küçük sürprizler ile pekiştirilirken, verilen sorumluluğu yapmadığında ise istediği şeyden mahrum bırakmak önemlidir.
Çocuğa ailenin bir parçası olduğunu hissettirmek çok önemlidir. Çocuğun kendi dünyası içinde sorumluluk duygusunu aşılamak kendisinin var olarak hissetmesine neden olacaktır. Bu durumda daha çok sorumluluk almak için heveslenmesi olasıdır. Aileye ait olma isteği, evin bir parçası olma arzusunu çocuğa geçirirken ailenin de çocuğun yaptıklarına ve isteklerine çocuk gözüyle bakması çok önemlidir.
Çocuğunuza sorumluluk verirken yaptığı davranışın sonucunu söyleyebilirsiniz. Yaptığı veya yapacağı davranışın sonucu söylerken kendi olumlu veya olumsuz duygunuzu katarsanız çocuğunuz hep başkaları için başarılı olmaya çalışan yetişkin haline gelecektir. (Annem üzülmesin diye dersimi yaptım, babam kızmasın diye sınavdan 100 aldım gibi)
Verilen sorumluluğu yapmadığında bunun bedelini ödemeyen çocuklar, bunun hep başkasının sorumluluğu olduğunu düşünecek ve devamlı başkasını suçlama eğiliminde olacaktır. Ödevini yetiştirememesi, yemek yiyememesi, arkadaşıyla kavga etmesinin, odasında aradığını bulamaması gibi durumların sebebi olarak sizi gösterir. Böylece başkalarını suçlama ve gerçeklerden uzaklaşma yaşarlar.
Sorumluluk konusunda çocuğunuza bir şeyler öğretmeye ve sorumluluk becerisini sağlamaya karar verdiyseniz öncelikle bu konuyu eşinizle paylaşıp bu kararda anlaşma sağlamanız gerekiyor. Eşlerden biri çocuğa sorumluluk konusunda bir şeyler öğretmeye çalışırken diğer eşin bu durumu desteklemesi çok önemlidir.
Eğer sorumluluk bilincinin oluşmasını istiyorsanız, çocuğunuzla konuşurken rica etmek yerine ”bu senin görevin” demek daha yararlı olacaktır; çünkü rica etmek ona tercih hakkı sunmanız anlamına gelir. Bu benim sorumluluğum, eğer istersen sende bana yardım edebilirsin mesajını vermek çocuğunuzun sorumluluk bilincini farkına varmamasına neden olacaktır.
Anne baba, çocuklar için birer rol modeldir. Çocuk görerek ve izleyerek öğrenir. Siz verdiğiniz sözleri tutmaz ve aldığınız sorumlulukları gerçekleştirmezseniz çocuğunuzdan sorumluluk konusunda erteleme, kaçma, yerine getirmeme davranışları görebilirsiniz.
Ailenin içindeki sosyal roller çok önemlidir. Kız çocuğu yapmaz, erkek çocuğu yapmaz denilince çocuklar ezilebiliyor ve içine kapanabilir. Çocuklardan biri sosyal rolü itibariyle tüm sorumluluğu alırken diğer çocuk sorumluluk almaz ise sorumluluk becerisi kazanılmaz. Çocuğa doğru olmayan sosyal roller ile ben bilinci aşılamak çocuğun alması gereken sorumluluğu sorumluluk olarak görmemesine ve ”ister alırım ister almam” gibi tepkiler vermesine neden olacaktır. Çocuğun biz bilincinde olması aile fertlerinin ayrı ayrı sorumluklarının olduğunu fark etmesini ve bu sorumlulukların belirli sınırlarının olduğunun farkına varmasına neden olur.
Mükemmel ebeveyn olmak yerine çocuğunuzun da seçimlerinin olabileceğini kendinize sıklıkla hatırlatabilirsiniz. Çocuğunuz için çocuğunuza bir şey almak (çanta, kalem kutusu, oyuncak gibi) yerine çocuğunuzun seçmesi için yönlendirici olmanız öğrenme fırsatını ona verdiğiniz anlamına gelir.
Biz yetişkinler gibi çocuklarda hata yapabilir. Küçük hatalarını görmezden gelmek yerine sabırlı olmamız daha faydalıdır. Bazı hatalarında davranışlarımızla, bazı hatalarında ise konuşmalarımızla çocukların görmesi için beklememiz önemlidir. Çocuğunuz kendi hatasını kendisi fark ederse, düşünmeden hareket etmek ya da fevri davranmak yerine daha çok düşünüp eylemini gerçekleştirecektir.
Okul öncesi çocuklarına basit sorumluluklar verebilirsiniz. Sofrayı kurarken kendi tabağını masaya koyabilir veya kendi tabağını masadan kaldırabilir.
Okul dönemi çocuklarına verilen en büyük sorumluluğun ders çalışma olduğunu sıklıkla görüyorum. Oysa çocukların ders çalışma dışında ev içinde ve ev dışında alabilecekleri birçok sorumluluk var. Oyuncaklarını düzeltmek, yatağını toplamak, tabağını masadan kaldırmak, ders kitaplarını düzenlemek gibi.
Çocukların okul dışındaki yaptığı etkinlikler, yeni bir kursa başlama ve sürdürebilme, arkadaş bulma ve arkadaşlığını devam ettirebilme, sosyal çevresi içinde sorumluluk kazanması için faydalıdır. Aynı zamanda küçük okul gezileri öz bakım becerilerini arttırma sorumluluğuna faydası olacaktır. Ailelerin, çocuklarını okul dışındaki etkinliklere gönderdikleri zamanlarda, kaygılı olmak yerine çocuğa güven vermeleri çok önemlidir.
Aile tarafından belirli zamanlarda bir miktar harçlık vererek çocuğun para kontrolünü öğrenmesi, para biriktirebilme becerisi kazanması, paranın bitmemesi için nasıl idare edeceğine katkıda bulunacaktır. Çocuğun kontrollü para harcama bilinci, yetişkinlik dönemine de pozitif etkisi olacaktır.
Her çocuğun gelişiminin farklı olması; kas gücüne ve algılama gücüne göre değişir. Çocuğa herhangi bir sorumluluk verilirken çocuğun kas gücünü ve algılama gücünü göz önünde bulundurmak faydalıdır.
Unutmayın, sorumluluk bilinci olan kişiler sadece kendi hayatlarının sorumluluğunu değil bütün hayatının sorumluluğunu alır.
Klinik Psikolog Gizem Şahin
Bilgi ve Randevu için 02242455556